Topnienie lodowców Stacji Polarnej UAM na fotografiach

   x

 

Ostatnia aktualizacja: 8.08.2019

Na moją pierwszą wyprawę na Spitsbergen (archipelag Svalbard leżący między Norwegią a biegunem północnym) pojechałem jako student w 2007 roku. Pamiętam ją doskonale. Spełnienie marzeń, podróż w nieznane i mnóstwo młodzieńczej niefrasobliwości. Dziś, w 2017 roku, mam na koncie 10 sezonów badawczych na Stacji Polarnej UAM, 15 wypraw do zatoki Petunia i dobrze ponad rok życia tam spędzony. Przez tych ostatnich 10 lat obserwowałem jak zmieniają się lokalne lodowce na skutek ocieplenia klimatu i opisywałem to w swoich pracach.

<<SZERSZY KONTEKST ZACHODZĄCYCH ZMIAN: TUTAJ>>

Publikacje naukowe zawierają bezcenne wykresy, mapy i obliczenia. Nie oferują jednak dla szerszej publiki żadnego lekkostrawnego obrazu zachodzących zmian, nierzadko dramatycznych. Dlatego postanowiłem odszukać miejsca, z których fotografowałem lodowce dawniej i powtórzyć te ujęcia. Sam jestem zdumiony jak niektórzy moi lodowi znajomi bardzo się zestarzeli…

UWAGA!

• Każdy gif waży po kilka MB, więc ich załadowanie może chwilę zająć
• Po kliknięciu – podgląd pełnej wersji
• Zachęcam do korzystania z poniższych zasobów do celów edukacyjnych z podaniem adresu strony, autora i jego afiliacji (Stacja Polarna UAM)

Lodowiec Sven (Svenbreen)

Główny obiekt badań glacjologicznych na Stacji Polarnej UAM (4 km²). Bezpośrednio przed czołem lodowca znajduje się znaczne skalne wzniesienie (patrz: animacja #S1), a podłoże skalne podścielające czoło opada początkowo w górę doliny. Taka konfiguracja powoduje, że pomimo szybkiej utraty grubości lodu na czole (2-3 m/rok), recesja jest względnie powolna. Całkowity dystans recesji w latach 2007-2017 to ok. 50-100 m (#S2 i #S3).

#S1; Fot. P. Kłysz (1989), J. Małecki (2009) #S2; Fot. J. Małecki #S3; Fot. J. Małecki Lodowiec Ferdinand (Ferdinandbreen)

Szczątkowy lodowiec o powierzchni <1 km². Czoło bogate w podłużne i poprzeczne grzbiety osadów (2007), które wraz z wytapianiem lodu i kolejnych pokładów żwiru i głazów doprowadziły do pokrycia go szczelną osadową pierzyną (od 2015). Całkowita recesja (2007-2017) wyniosła ok. 400 m.

#F1; Fot. J. Małecki #F2; Fot. T. Wawrzyniak (2008), J. Małecki (2010-2018) #F3; Fot. T. Wawrzyniak (2008), J. Małecki (2010-2018) Lodowiec Bertil (Bertilbreen)

To mały lodowiec dolinny znajdujący się w bezpośrednim sąsiedztwie opuszczonej obecnie górniczej osady Pyramiden. Lodowiec ten w latach 2008-2018 (2009-2019) wycofał się aż o 300-400 m ze względu na bardzo cienki lód w swojej strefie czołowej. Na lodowcu tym skupiają się prace terenowe naszych kolegów z Czech, głównie z Uniwersytetu Masaryka w Brnie. Dla skali, zwróć uwagę na sylwetkę człowieka na fotografii #B1 z 2008 roku w jej lewym dolnym narożniku.

#B1; Fot. J. Małecki #B2; Fot. J. Małecki (2009), T. Kurczaba (2019)

Lodowiec Elsa (Elsabreen)

Elsa to najmniejszy nazwany lodowiec w rejonie Stacji Polarnej UAM i jako taki okazał się najbardziej delikatnym na ocieplenie klimatu. Lodowiec ma obecnie powierzchnię 0,1 km², co stanowi zaledwie kilkanaście procent jego maksymalnej powierzchni z początku XX wieku (0,8 km²). Elsa skurczyła się bardzo szybko w okresie 2003-2005, kiedy to wyłaniający się spod topniejącego lodu próg skalny odciął od górnej części lodowca cienki jęzor.

#E1; Fot. W. Szczuciński (2002), J. Małecki (2018) #E2; Fot. W. Szczuciński (2002), J. Małecki (2018) Lodowiec Nordenskiold (Nordenskioldbreen)

Jedyny duży lodowiec (>200 km²) uchodzący do Billefjordu i jeden z najczęściej odwiedzanych przez turystów na Spitsbergenie. Dawniej kończył się głęboko we fiordzie, obecnie czoło spoczywa na skalnych wysepkach, co sugeruje, że w niedalekiej przyszłości może całkowicie przestać się cielić (choć już obecnie intensywność odrywania okruchów lodu jest symboliczna). W związku z brakiem znaczącego udziału cielenia w całkowitej ablacji, recesja lodowca jest stosunkowo powolna (jak na ten rozmiar i typ lodowca) i wynosi kilka-kilkadziesiąt metrów rocznie. Maksymalna całkowita recesja w okresie 2000-2017 wyniosła ok. 1 km po lewej (półncnej) stronie największej skalnej wyspy.

#N1; Fot. G. Rachlewicz #N2; Fot. J. Małecki Lodowiec Horbye (Horbyebreen)

Ten spory, jak na środkowy Spitsbergen, lodowiec (16 km²) gwałtownie szarżował i awansował prawdopodobnie w okolicach przełomu XIX i XX wieku. Od tego czasu jego rozległa i płaska część czołowa zanika (#H1 i #H2), szczególnie szybko od ok. 1990 roku. W latach 2005-2015 jej pozostałość przypominała wcinający się w moreny łukowaty półwysep, który następnie całkowicie się wytopił (#H3), skracając lodowiec o ok. 3 km względem jego maksymalnego zasięgu.

#H1; Fot. Glen et al. 1934 (1933); J. Małecki (2008) #H2; Fot. P. Kłysz (1989); J. Szpikowski (2008) #H3; Fot. J. Małecki Przyczyny recesji lodowców w sąsiedztwie Stacji Polarnej UAM

Arktyka ogrzewa się szybciej niż strefy umiarkowane naszej planety (więcej: tu). Średnia temperatura powietrza nad środkowym Spitsbergenem wzrosła z ok. -6°C w pierwszej połowie XX wieku do ok. -3°C w latach 2007-2016, w 2016 osiągając nawet 0°C (Wykres 1). Okresy letnie, w których zachodzi zdecydowana większość topnienia, są również coraz cieplejsze. Temperatura okresu czerwiec-wrzesień w okresie 1900-1980 oscylowała wokół wartości +3°C, podczas gdy w dekadzie 2007-2016 było to już blisko +6°C (Wykres 2).

Wykres 1. Zmiany średniej rocznej temperatury powietrza na stacji Svalbard Lufthavn (środkowy Spitsbergen). Linia pogrubiona – pięcioletnia średnia ruchoma. Źródło: Nordli i in. (2014) oraz Norweski Instytut Meteorologiczny.

Wykres 2. Zmiany średniej temperatury powietrza dla okresu czerwiec-wrzesień na stacji Svalbard Lufthavn (środkowy Spitsbergen). Linia pogrubiona – pięcioletnia średnia ruchoma. Źródło: Nordli i in. (2014) oraz Norweski Instytut Meteorologiczny.

Ten trend temperatury oznacza więcej topnienia, które nie jest rekompensowane przez zimową akumulację śniegu. Lodowce muszą się więc dostosować do nowego klimatu – pozbywają się swoich najniżej położonych części i uciekają w górne, chłodniejsze partie swoich dolin. Niestety, nawet przy współczesnym klimacie nie znajdą tam spokoju, bo topnienie nad środkowym Spitsbergenem postępuje do wysokości ok. 1000 m n.p.m. (więcej: tu). Projekcje klimatu wskazują, że do końca XXI wieku Spitsbergen czeka dalszy wzrost temperatury o kolejnych kilka stopni Celsjusza (np. Lang i in. 2015). Oznacza to, że lodowce środkowego Spitsbergenu całkowicie znikną. Los ten jako pierwsze podzielą najmniejsze z nich.